Feromonen: fabel of seksueel verleidingswonder?

Ruiken kun je ze niet, maar ze zijn er wel. Net als dieren scheiden mensen feromonen uit. Seksuele lokstoffen die we verspreiden via onze zweetklieren. Maar hoe werken die stofjes precies? En in hoeverre beïnvloeden ze ons gedrag?

Wat zijn feromonen?

Het woord ‘feromoon’ stamt uit het Grieks en betekent ‘drager van opwinding’. En dat is niet voor niks, want feromonen worden uitgescheiden door insecten, dieren en mensen om de andere sekse te verleiden.

Gedrag stimuleren

Feromonen moet je zien als kleine, organische moleculen die lijken op hormonen, maar zich totaal anders gedragen. Eigenlijk zijn het een soort communicatiemoleculen: chemische stofjes, zonder geur of smaak, die boodschappen overbrengen naar leden van dezelfde soort die deze boodschappen oppikken en er instinctief op reageren.

Feromonen veranderen dus niets in je eigen lichaam, maar wel in dat van de ander. De meeste insecten gebruiken feromonen om met elkaar te communiceren, maar ook andere diersoorten en mensen stoten deze stofjes uit om anderen te beïnvloeden. Ze worden meestal afgescheiden via de warmere, behaarde plekken op de huid. Zoals de oksels, de schaamstreek of de haardos.

Muizen en motten

Bombykol was het eerste feromoon dat in 1959 werd ontdekt. Dit feromoon wordt geproduceerd door vrouwelijke zijdemotten en het kan enorme afstanden afleggen. Een mannetjesmot kan het lokmiddeltje al vanaf kilometers afstand detecteren, waarna hij een supersnelle sprint maakt om de mottendame te vinden.

Ook loopse teefjes produceren feromonen om kenbaar te maken dat ze vruchtbaar zijn. En ook hier kunnen de reutjes de moleculen al van heinde en verre oppikken, zodat ze precies weten waar ze moeten zijn.

Sommige feromonen gaan de voortplanting juist tegen. Zo bevatten de tranen van een jonge muis een speciaal feromoon, dat de moedermuis het signaal geeft dat ze even geen nieuwe babymuizen moet maken. Op die manier wordt haar libido geremd en kan ze al haar energie en moederliefde in haar nest steken.

Queen Bee

Hoewel we bij feromonen meteen denken aan seksuele verleidingsperikelen, kunnen feromonen dus verschillende boodschappen overbrengen. Zo zijn er feromonen die helpen bij het waarschuwen bij gevaar, bij het afbakenen van een territorium en bij het zoeken naar voedsel.

Mieren laten bijvoorbeeld sporen achter waarmee ze hun soortgenoten helpen om dezelfde route te nemen als ze een voedselbron hebben gevonden. Vandaar dat je ze altijd in zo’n strak georganiseerde kolonne achter elkaar aan ziet marcheren.

En de Queen Bee produceert ‘koninginnestof’, een speciaal feromoon dat ervoor zorgt dat de eierstokken van de werksterbijen zich niet goed ontwikkelen. Op die manier verzekert de koningin zich ervan dat zij het enige vruchtbare vrouwtje in de bijenkorf blijft.

Hoe werken feromonen?

Allemaal leuk en aardig, hoe ze elkaar in de dierenwereld het hof maken. Maar hoe werken die sexy wonderstofjes bij de mens? Scheiden wij ook van nature feromonen af of zijn die onder een dikke laag beschaving en deodorant vakkundig verborgen?

Feromonen blijven tenslotte nature’s way om de seksen in elkaars poten of armen te drijven. En hoewel mens en dier in veel opzichten van elkaar verschillen, hebben ze allebei de drang om zich voort te planten. Om down and dirty te gaan en een paar nakomelingen op de wereld te zetten. Menselijk gedrag is misschien gecompliceerder, maar de driften blijven hetzelfde.

Piepklein orgaantje

Maar hoe detecteren we feromonen? Dat doen we namelijk, net als dieren, via een piepklein orgaantje in de neus: het vomeronasaal orgaan (VNO) of het Jacob’s orgaan. Feromonen zijn dan misschien geurloos, ze worden toch via die VNO achterin de neus waargenomen. Het orgaantje stuurt de informatie vervolgens direct door naar het Hypothalamus-gedeelte in onze hersenen waar al onze seksuele driften worden gereguleerd.

Een van de mooiste trucs heeft niets met seks, maar alles met de binding tussen moeder en baby, te maken. Direct na de geboorte scheiden de tepels van de kersverse moeder namelijk een lokstofje uit waardoor de baby weet waar hij de melk moet halen. Pasgeboren baby’s bewegen zich dan ook met gesloten oogjes al zoekend naar de borst, wat laat zien hoezeer ze vertrouwen op geur en een door feromonen aangedreven instinct om de tepel te vinden.

Ander genenpakket

Maar ook wanneer het om menselijke seksualiteit gaat, zouden feromonen een rol spelen. Zo zouden vrouwen kunnen ‘ruiken’ of een man geschikt partnermateriaal zou zijn. Bij een bekend onderzoek uit de jaren ’90 werd een rits mannen gevraagd om een paar dagen in hetzelfde shirt te slapen. Ze mochten geen aftershave of geurende deodorant gebruiken, maar ze mochten zich wel wassen met geurloze zeep.

Vervolgens snuffelden de vrouwen aan de shirts en moesten ze aangeven welk shirt ze het aantrekkelijkst vonden. Wat bleek? Alle vrouwen hadden een voorkeur voor de shirts van mannen met een compleet ander genenpakket dan zijzelf. Dat betekent dat ze massaal kozen voor mannen met een ander immuunsysteem, wat voor de voortplanting heel handig is: kinderen van ouders uit verschillende genenpoelen zijn minder vatbaar voor ziekten en afwijkingen.

Ook mannen worden volgens de onderzoekers beïnvloed door feromonen. Zo scheidt de vagina copulines uit, feromonen die vervolgens als een onzichtbare wolk om een vrouw heen hangen. De hoeveelheid copulines is het grootst tijdens de ovulatie en mannen reageren daarop door meer sekshormonen te produceren. Erg handig, want dat betekent dat mannen vrouwen het aantrekkelijkst vinden op het moment dat ze het vruchtbaarst zijn.

Feromonen killen met douches en deodorants

Ondanks deze bevindingen, blijft het effect van feromonen minder spectaculair op mensen dan op dieren. Zoveel succesvolle onderzoeken zijn er niet uitgevoerd en veel van de experimenten zijn omstreden of door voortschrijdende inzichten ingehaald.

Visueel plaatje

De waarheid is dat feromonen bij de moderne mens een stuk minder dominant zijn dan bij onze primitievere voorouders, zeker naarmate we ouder worden. De productie van feromonen neemt na ons twintigste levensjaar namelijk rap af.

Onze hang naar hygiëne maakt het er vervolgens ook niet veel beter op. We scheiden feromonen uit wanneer we aan het zweten slaan, maar het is juist dat zweetluchtje dat we proberen te bestrijden met dagelijkse douches en deodorants die onze poriën verstoppen.

Een andere verklaring voor het geringe effect van feromonen ligt in de menselijke liefde. Die is de afgelopen eeuwen meer gefocust geraakt op het oog dan op de neus. Als mensen gaan we niet snuffelen aan een potentiële partner, we kijken wel uit. In plaats daarvan checken we of we het visuele plaatje aantrekkelijk vinden.

Driehonderd genen

Veel wetenschappers beargumenteren dan ook dat het menselijk lichaam niet voldoende is uitgerust voor het waarnemen van feromonen. Ze wijzen op het VNO, dat bij muizen door wel driehonderd genen bepaald wordt. Bij mensen? Slechts door twee. Deze kleine kuiltjes in de neusholtes zijn bij mensen ook nog eens niet altijd aanwezig, wat zou betekenen dat deze VNO-loze personen überhaupt geen feromonen waar kunnen nemen.

Wetenschappelijke consensus is er dus nog niet. Zo leek een studie uit 2011 juist weer te wijzen op feromoonspeurende kwaliteiten van de mens. Toen deelnemers werden blootgesteld aan een specifiek feromoon, en de onderzoekers hun VNO blokkeerden, ontstonden er toch zichtbare reacties in de hersenen. De reden? Het neusorgaan zélf was blijkbaar in staat om de feromonen te detecteren.

Sexappeal in een flesje

Toch moet er nog uitvoerig onderzoek gedaan worden, voor we weten of mensen daadwerkelijk gelokt worden door seksuele lokmoleculen, zegt Tristram Wyatt, een zoöloog aan de the University of Oxford. Er bestaat volgens hem simpelweg nog niet voldoende bewijs dat deze feromonen bestaan en de voortplantingsdrift van mensen beïnvloeden.

De seksuele paringsdans, ingegeven door in het rond vliegende feromonen, blijft voorlopig dus  omstreden.

Robbertje lakenballet

Maar hoe zit het met sexappeal in een flesje? Kun je menselijke feromonen in een fabriek namaken zodat de seksen elkaar kunnen verleiden tot een robbertje lakenballet?

Bij varkens wil het wel lukken. Het speeksel van mannetjesvarkens zit namelijk bomvol verleidelijke feromonen. Wanneer zo’n beer over een zeug kwijlt, schiet ze dan ook meteen in de paarstand. Boeren hebben dit feromoon nagemaakt met plantenvet, waardoor kunstmatige inseminatie stukken makkelijker is geworden. Voor de boer, dan. Niet voor de zeug.

Wachtkameronderzoek

Een bekend wachtkameronderzoek wilde het effect van kunstmatige feromonen op mensen testen. Het leek te werken, want vrouwen gingen onbewust vaker zitten op stoelen die bespoten waren met mannelijke feromonen.

In een ander experiment werd het effect van een parfum met vrouwelijke feromonen onderzocht. De vrouwen wisten zelf niet of ze een echt of een placeboparfum droegen. Na afloop van het onderzoek bleek dat de vrouwen met het echte parfum meer afspraakjes en seks hadden dan de vrouwen die het placeboparfum opspoten.

Helaas waren de onderzoekers verbonden aan een feromoonfabriek, wat de resultaten op zijn minst omstreden maakten.

Sexy, zo’n love potion!

Of de sprays nu werken of niet, de behoefte aan lokgeurtjes blijft evenwel groot. Tijdens een rondje Googelen struikel je over de feromonenparfums, allemaal bedoeld om je seksuele aantrekkingskracht te verduizendvoudigen.

Klinkt aanlokkelijk, zeker als je bedenkt dat rattenferomonen als musk al sinds mensenheugenis parfums verrijken.

Potjes synthetische mensenferomonen, dus. En wat denk je? Ze ruiken over het algemeen supersexy. Dus hoe je het ook wendt of keert, als draagster zul je sowieso hoofden doen draaien als je zo’n wolkje verleiding met je meedraagt. En misschien is dat wel genoeg…

Sexy, zo’n love potion!

• 
  Pherofem Eau De Toilette Met Feromonen
  Cobeco Pharma
  € 9,99
• 
  Taboo Equivoque Parfum Unisex 50 ML
  Ruf
  € 19,99